Tháng 5 năm 1972, khi đang là sinh viên Khoa Ngữ - Văn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, Tạ Ngọc Tấn viết đơn tình nguyện ra nhập Quân đội Nhân dân Việt Nam, phục vụ tại tiểu đoàn 169, Trung  đoàn 276 – đơn vị tên lửa phòng không trực thuộc Sư đoàn 361- Sư đoàn Phòng không Hà Nội. Cuối năm 1974, theo đề nghị của báo Quân đội nhân dân, ông được Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam gửi đi đào tạo biệt phái đại học báo chí tại Trường Tuyên huấn Trung ương (nay là Học viện Báo chí và Tuyên truyền). Tháng 6-1979, ông tốt nghiệp đại học báo chí loại xuất sắc và được phong quân hàm Thiếu úy. Theo thỏa thuận giữa Tổng cục Chính trị và Ban Tuyên giáo Trung ương (Cơ quan phụ trách của Trường Tuyên huấn trung ương lúc đó), ông được chuyển ngành về làm cán bộ nghiên cứu, giảng dạy của Khoa Báo chí, Trường Tuyên huấn Trung ương.

Trong thời giam làm việc tại Trường Tuyên huấn Trung ương, ông đã theo học tại chức tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội để có bằng cử nhân ngành Ngữ - Văn năm 1984.

Năm 1986, ông đi học nghiên cứu sinh tại Viện hàn lâm Khoa học xã hội trực thuộc Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Liên Xô. Năm 1990, ông bảo vệ thành công luận án và nhận bằng Phó tiến sĩ chuyên ngành Truyền thông đại chúng. Từ Liên Xô trở về, ông tiếp tục làm cán bộ nghiên cứu giảng dạy tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho đến tháng 6-2006.

Tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ 10 Đảng Cộng sản Việt Nam, tháng 4-2006, ông được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương. Tháng 7-2006, ông được bổ nhiệm làm Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản. Năm 2007, ông trở thành đại biểu quốc hội tỉnh Thái Bình.

Tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ 11 Đảng Cộng sản Việt Nam, tháng 1-2011, ông tiếp tục được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương. Tháng 4-2011, ông được bổ nhiệm giữ chức Giám đốc Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh (từ năm 2014 là Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh). Sau Đại hội 12, ông thôi không tham gia Ban chấp hành Trung ương, được Ban Bí thư Trung ương điều động làm Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận trung ương.

Ông được Nhà nước phong học hàm Phó giáo sư ngành văn hóa năm 1997 và học hàm Giáo sư ngành văn hóa năm 2009.

Các lĩnh vực nghiên cứu chính là báo chí và truyền thông, lý luận chính trị và văn hóa. Ngoài ra, ông còn giữ chuyên mục thường xuyên cho một số tờ  báo, tạp chí.

Ông là người có nhiều đóng góp cho công tác đào tạo, bồi dưỡng người làm báo ở Việt Nam nói chung, cũng như xây dựng bộ máy tổ chức, nhân sự, phát triển chuyên môn, mở ra các mã ngành đào tạo mới ở bậc đại học, chủ trì xây dựng chương trình và tổ chức đào tạo cao học, tiến sĩ ngành báo chí của Học viện Báo chí và Tuyên truyền và ở Trung tâm Bồi dưỡng Nghiệp vụ báo chí thuộc Hội Nhà báo Việt Nam; là người khởi xướng và tổ chức thực hiện chuyên san "Hồ sơ sự kiện" của Tạp chí Cộng sản;. Trong thời gian làm Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, ông có những đóng góp nhất định cho công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý cao cấp của Đảng, Nhà nước.